De Grebbelinie is één van de meest indrukwekkende verdedigingslinies van Nederland. Ooit gebouwd om ons land te beschermen tegen aanval uit het oosten. De Grebbelinie is een waterlinie door de Gelderse vallei, die loopt van Rhenen tot aan Spakenburg, dwars door een prachtig landschap.
Het is een fijne regio om te wandelen en fietsen. En om de geschiedenis van Nederland in te duiken, met name die van het begin van WOII. Op de Grebbeberg, met weidse uitzichten over de Rijn, in de stille bossen rondom en op verschillende loopgraven, kazematten en herdenkingsplekken in de regio, beleef je de verhalen van toen. Wij gingen ook op pad om de natuur én historie van de Grebbelinie te ontdekken!
De Grebbeberg is een heuvel aan de zuidrand van de Utrechtse Heuvelrug, bij Rhenen. Met ongeveer 52 meter hoogte is het geen echte berg, maar wel hoog genoeg om duidelijk boven het omliggende rivierenlandschap van de Nederrijn uit te steken. Net buiten Rhenen, vlakbij Ouwehands Dierenpark, kun je aan een mooie wandeling beginnen naar het uitkijkpunt over de Betuwe.
Ik ben er ’s morgens vroeg en dan hoor je alleen je eigen voetstappen, vogels en het geritsel van de bladeren. Wat deze wandeling naar de top van de Grebbeberg zo bijzonder maakt, is de natuur. Het is echt een prachtig stukje bos met veel afwisseling in bomen (en mooie varens tussendoor).
Wie alleen het uitkijkpunt wil zien, kan een korte wandeling maken van 3,5 kilometer. Maar die kun je zeker nog een stuk langer maken, omdat de hele omgeving hier mooi is, en je er een hoop historie kunt ontdekken. Naast de schoonheid van de natuur, kom je hier ook langs plekken waar de oorlog voelbaar blijft.
In de geschiedenisboeken speelde de Grebbeberg een cruciale rol tijdens de Slag om de Grebbeberg op 11, 12 en 13 mei 1940. Het was de plek waar zwaar werd gevochten tussen Nederlandse en Duitse troepen, tot Nederland besloot zich terug te trekken.
Tijdens de wandeling kom je langs een aantal historische plekken, soms nog veel ouder dan WOII, zoals de Ringburgwal. Een oud verdedigingswerk uit de zevende eeuw, half ovaal om bescherming te bieden tegen de vijand. En een ruïne, een huisje dat er misschien mysterieus uitziet, maar lange tijd dienst deed als boswachterswoning.
Daar vlakbij vind je ook de Koningstafel, een plekje op de rand van de Grebbeberg. Dat wordt zo genoemd omdat hier vroegere vorsten konden uitkijken op het omliggende land met de voorbij stromende Rijn. De oorspronkelijke stenen tafel is inmiddels vervangen door een symbolische houten tafel. En je wandelt er langs kazematten (zwaar versterkte bunkers of schuilplaatsen) en een gerestaureerde loopgraaf uit de Tweede Wereldoorlog. Bouwwerken die een belangrijk onderdeel van de Grebbelinie waren.
Vlak bij het startpunt van de wandeling naar de Grebbeberg ligt nog een plek die verwijst naar dit deel van de Nederlandse geschiedenis. Een plek waar je stil van wordt. Het is de eerste oorlogsbegraafplaats van Nederland.
Op het Militair Ereveld Grebbeberg liggen meer dan 800 Nederlandse militairen begraven. Bijna allemaal kwamen zij om het leven tijdens de inval van de Duitsers, tijdens de Meidagen in 1940.
Al die witte grafstenen maken zeker indruk, maar pas wanneer je de video in het informatiecentrum bekijkt, krijg je het juiste gevoel bij wat hier lang geleden gebeurde. Met de krakende zwart-witbeelden en honderden pasfoto’s aan de muur, krijgt de geschiedenis al snel een persoonlijke kant.
Wil je wat meer weten over hoe deze belangrijke verdedigingslinie werd opgezet, neem dan eens een kijkje in Grebbelinie in ’t Vizier, een museum in Woudenberg dat helemaal in het teken staat van de historie van de linie.
Hier duik je dieper in de verhalen achter de verdedigingswerken en ontdek je hoe deze linie ons land moest beschermen. Buiten loop je door een gereconstrueerde loopgraaf, waar je je letterlijk even kunt verplaatsen in de soldaten die hier ooit hebben gestaan. Kijkend door zo’n oud schietgat, naar het stuk land waar de Duitsers in 1940 vandaan kwamen, wordt het allemaal veel echter. Ook kun je hier een echte kazemat van dichtbij bekijken.
Met authentieke objecten en persoonlijke verhalen komt de geschiedenis tot leven. Een plek die bijzonder leerzaam is. En waar dit belangrijke hoofdstuk uit het Nederlandse verleden op een toegankelijke manier wordt verteld.
De meest aangrijpende plek aan de Grebbelinie bezoek ik als laatste. Kamp Amersfoort is officieel een nationaal monument: een plek ter nagedachtenis aan de gebeurtenissen of perioden in het verleden. En confronterend was het zeker.
Kamp Amersfoort was tijdens WOII een plek waar gevangenen een mensonterend regime moesten doorstaan, met honger, mishandeling en dwangarbeid. De meeste gevangenen werden doorgestuurd naar Duitsland, velen zijn nooit teruggekeerd.
Met een audiotour wandel je langs de appèlplaats, de Rozentuin (een strafplaats met prikkeldraad) en het ondergrondse museum. Het is meteen duidelijk hoe gruwelijk deze plek is geweest in de oorlog. Ook hier krijgen gevangen letterlijk een gezicht en dat is aangrijpend. Als je namen en leeftijden ziet, word je al snel stil. En ook de daders worden belicht. Het is een indringende herinnering aan ons verleden. Ook hier maakt de video in het museum veel indruk op me: bewegende beelden komen vaak harder binnen dan alleen foto’s.
Na het binnengedeelte is het zeker de moeite om ook buiten een wandeling te maken. Niet alleen is dat prettig om de ‘zware kost’ van binnen weer wat lucht te geven, maar ook omdat Kamp Amersfoort naast een prachtig stukje bos ligt. Het contrast tussen de rust nu en de oorlogsmisdaden van toen is groot. Ook daar zijn plekken die herinneren aan de oorlog, zoals de wachttoren en de schietbaan. Maak dus zeker nog even een rondje buiten om je bezoek compleet te maken.
Wil je al deze plekken aan de Grebbelinie bezoeken, maak je dan klaar voor een indrukwekkende dag. Met rust in de natuur en met een hoop geschiedenis, zowel prachtig als aangrijpend. Juist die combinatie maakt dit gebied zo bijzonder. Op de Grebbelinie ervaar je hoe dicht schoonheid en geschiedenis soms bij elkaar liggen. En waarom dit een plek is die je minstens één keer in je leven ervaren moet hebben, het is nu eenmaal onderdeel van ons verleden.