De Elfstedentocht; het Friese erfgoed waar heel Nederland naar uitkijkt als het eerste ijs op de meren lijkt te verschijnen. De Elfstedentocht is van Friesland maar wij Nederlanders claimen hem ook. Het is iets van ons allen maar of ‘ie ooit nog verreden gaat worden kan niemand met zekerheid stellen.
Wat wel een zekerheid is, is dat die elf steden die samen de route bepalen er gewoon zijn, en die kun je net zo goed op de fiets, te voet of met de auto rijden. De totale route is 254 kilometer, dwars door het Friese landschap en niet vergelijkbaar met een tocht over het ijs. De Elfstedenroute – want zo wordt hij genoemd – start en eindigt in Leeuwarden en dat moet je als je deze route gaat rijden ook eigenlijk zo houden. Een prachtige traditie, en Leeuwarden is bij uitstek de stad om eerst even het leukste van Friesland op te snuiven. De stad die in 2018 (samen met de provincie) culturele hoofdstad van Europa is, heeft veel te bieden op het gebied van cultuur en historie. Het is ook de stad waar je met een praalboot om en door de stad kunt varen en al varend even het roemruchte start- en finishpunt van de historische Elfstedentocht kunt ervaren. Een mooier begin kun je niet maken.
De Elfstedentocht die ik gefietst heb heeft een aangepast schema en dat is eigenlijk wat ze in Fryslan graag zien. Ga genieten van de Friese cultuur en maak er je eigen persoonlijke feestje van zolang je maar wel even op bezoek gaat bij de elf steden.
De Elfstedenroute is over de weg zo’n 50 kilometer langer dan de tocht over het ijs. Startpunt is Leeuwarden waarna via Akkrum de elf steden zelf de weg wijzen: Sneek, Sloten – een tussenstop in Rijs – Stavoren, Hindeloopen, Workum, Bolsward, Harlingen, Franeker en door via Holwerd (vetrekpunt van de boten naar Ameland), Dokkum en terug naar Leeuwarden. Een tocht die je Fryslan nooit meer doet vergeten en je je onderweg begint af te vragen hoeveel bootjes, sloepen, jachten en zeilboten er in het water liggen. Want ook al rij je niet langs het water, overal in het vlakke landschap zie masten van zeilboten glijden.
Voor deze stad moet je eigenlijk een hele dag uittrekken. Leeuwarden gaat je verwonderen door wat er allemaal te zien en te doen is!
Na Leeuwarden gaat mijn tocht via Akkrum naar Sneek, een van de gezelligste steden naast de hoofdstad. De stad staat bekend om dat andere grote Friese evenementen: de Sneekweek en het Skûtsjesilen. Als je wilt ervaren hoe populair de watersport is in Sneek moet je lekker in de schaduw gaan staan van de prachtige waterpoort. Hier bij de brug is het heel de dag spitsuur met boten in letterlijk alle soorten en maten. In de binnenstad zit het ook hier vol met terrasjes en kun je er net als in Leeuwarden gezellig winkelen. Liefhebbers van het Friese bitter kunnen op bezoek bij Weduwe Joustra waar het Oranjebitter letterlijk uit de vaten loopt. Naast de Weduwe vindt je ook nog het Fries Scheepvaartmuseum.
IJlst is een klein en mooi dorpje en spreekt misschien wat minder aan maar dat is onterecht. De brug staat hier vaker open dan dicht. Tegenover de brug staat een oud pandje waar ooit de Frysia schaatsfabriek heeft gezeten. Fabriek is overigens wat overdreven want de toenmalige schaatsen werden er met veel liefde met de hand gemaakt.
Vanuit IJlst is het met de wind op kop door naar Sloten. Het landschap biedt je hier geen beschutting en is het ouderwets stoempen. Sloten is met z’n 500 inwoners het kleinste Elfsteden dorp. Er worden stadswandelingen georganiseerd en je kunt er een rondvaart meepakken. Achterin het pittoreske straatje vind je een Korenmolen. In het hoogseizoen laat de stadsschutterij op vrijdagavond het kanon van Sloten bulderen. Sloten is klein en fijn.
Na Sloten is het 30 kilometer naar Stavoren. De onderlinge afstanden zijn klein hier in Friesland en wie er wat langer over wil doen raden we zeker aan halverwege in de remmen te knijpen in Rijs, een gehucht, maar wel een heel mooi gehucht. Rijs is een prachtig, vooral bebost stukje Friesland met zelfs enige lichte glooiing in het landschap en lijkt een ideaal plekje om te overnachten. Aanrader is de Bed and Breakfast Rijsterbosch. Een B&B die net zo goed een hotel had kunnen zijn gezien de luxe en de fraaie kamers. Onder hetzelfde dak zit ook nog een pannenkoekenrestaurant waar de gelijknamige koeken gelijk staan aan een maaltijd. Aan de achterzijde ligt het Rijsterbosch, een mooie plek om te wandelen. Door het bos heen kom je aan het strand waar je bij de Mirnser Klif kunt kitesurfen. En wie ’s avonds gezellig en vooral lekker wilt eten raden we echt aan bij Wies van Eigenwies te gaan eten. Dit sfeervolle bijna Brabants aandoende restaurant (sorry) heeft echt een geweldige en betaalbare kaart en is in alle opzichten een aanrader!
Stavoren ligt op het meest zuidwestelijke puntje van Friesland aan het IJsselmeer. Vanuit Rijs kom je als je door het bos fietst op de kustweg die mooi is met een zonnetje, en lang lijkt in de stromende regen met tegenwind. Stavoren was de eerste Friese gemeenschap die ooit stadsrechten verkreeg. Groot is het stadje niet met amper duizend inwoners. Dat dit plaatste vooral populair is bij de pleziervaart behoeft geen uitleg. Overal zijn kades met haventjes. Op de uiterste punt vind je hotel ‘de Vrouwe van Stavoren’ die er ook een eigen standbeeld heeft gekregen. Vernoemd naar een sage uit het verre verleden. Niet z’n ligging maakt dit hotel tot een bijzondere locatie. Die laatste heeft alles te maken met de aanwezigheid van twaalf oude wijnvaten die vandaag dienst doen als uiterst comfortabele hotelkamers. Deze best bizarre plek om te slapen heeft het hotel beroemd gemaakt over de gehele wereld. Verder vind je er een oude vuurtoren uit 1885 die behoort tot een van de favoriete plekjes voor het nemen van een foto bij zonsondergang.
Vanuit Stavoren is het langs het IJsselmeer doortrappen naar Hindeloopen, na Sloten de kleinste stad van Friesland. Het blijft bijzonder dat deze stadjes (kleine dorpjes in de volksmond) zo’n enorme aantrekkingskracht hebben. Of dat komt door de mystiek van de tocht der tochten blijft gissen. In ieder geval staat hier wel het eerste Friese Schaatsmuseum. Hindeloopen wint het op gezelligheid van Sloten en Stavoren.
Na Hindeloopen is het weer een half uur fietsen naar Workum, dat net wat meer landinwaarts ligt. Workum is duidelijk meer een stad en er is ook aanzienlijk meer te zien. Het rondkijken kun je wat dat betreft het beste te voet doen. Het is ook de stad van Jopie Huisman, kunstschilder en tekenaar die er zijn eigen museum heeft. Workum is ook de Friese hotspot voor kitesurfers die het Kite Paradise noemen. Het IJsselmeer en de bijna altijd aanwezige wind (die je ook als fietser gaat ervaren) maken het voor beoefenaars van deze watersport tot een feestje.
Het Friese Bolsward is hometown van dat bekende drankje van Sonnema Berenburg. De stad is aanzienlijk groter dan de voorgaande Friese elf steden – met uitzondering van Leeuwarden natuurlijk. Het is door de aanwezigheid van de St. Franciscusbasiliek ook een bedevaartsoord, al heeft dat meer historische waarde vandaag. Na de kleinere stadjes waar je eerlijk gezegd toch snel doorheen gaat nodigt Bolsward je wel uit om hier wat langer te vertoeven. Inmiddels zijn we al ruim over de helft van de Elfstedenroute en lonken nu alleen Harlingen, Franeker en Dokkum nog als officiële elfsteden.
De route naar Harlingen kun je op twee manieren fietsen. Binnendoor het Friese landschap of richting Zurich en dan langs de kust. In beide gevallen heb je het hier door de wind heel makkelijk of andersom en heb je er een tegenstander bij. De route langs het IJsselmeer blijkt toch te winnen. De opbouw lijkt mooi want Harlingen wint het qua grootte weer van Bolsward. Hier vertrekken ook de veerboten naar Terschelling en Vlieland. In de stad is echt van alles te zien en te beleven. Reden genoeg om hier toch maar weer eens te overnachten in een van de karakteristieke hotels van de stad, met de toepasselijke naam Hotel Harlingen wat ooit een oud bankgebouw was. Hier kun je ook overnachten in een vuurtoren, een reddingsboot en een heuse kraan. Als je snel bent kun je er binnen zes maanden misschien wel terecht want deze overnachtingslocaties zijn nogal populair. Harlingen heeft heel veel te bieden en wie meer wil weten moet zeker even de website van deze stad bezoeken of beter nog, ga er een paar dagen naar toe. Vervelen ga je je er zeker niet. Spijtig dat die schaatsers daar nooit iets van mee hebben gekregen.
Na Harlingen is het gedaan met het IJsselmeer en fiets ik landinwaarts naar Franeker, de stad die bekend is vanwege het daar aanwezige Planetarium. Dit Koninklijk Eise Eisinga Planetarium heeft een internationale status. Franeker is ook bekend vanwege het jaarlijkse kaatstoernooi, al is dat een sport die vooral in Friesland volle tribunes trekt. Na al die Friese steden die je tegenkomt besef dat dit een provincie is met een heel eigen gezicht en een eigen verhaal. Z’n noordelijke ligging dempt de toch al grote toeristenstroom maar dat mag geen argument zijn om deze mooie provincie via een Elfstedenroute te bezoeken. Ook in Franeker kun je moeiteloos een dagje doorbrengen.
Na al het moois in Franeker gaat de route via Holwerd (vertrekpunt van de veerboten naar Ameland) richting Dokkum. Wie de tijd heeft moet hier een extra stop inlassen want Ameland is meer dan een bezoekje waard.
Voordat de Elfstedenroute wordt afgesloten is daar eerst Dokkum nog. De laatste Elfstedenstad én de stad die bekend is uit de geschiedenisboekjes. Hier werd immers in het jaar 754 Bonifatius een kopje kleiner gemaakt. Dokkum staat bekend als winkelstad en heeft gelukkig nog een hoop authentieke winkeltjes buiten de bekende ketens, die ook in Fryslân nadrukkelijk zijn neer gestreken. Of het landschap na ruim 200 kilometer fietsen nog steeds even aantrekkelijk is moet iedereen zelf uitmaken. Dokkum zelf vergoedt veel en heeft met het vele water om de stad heen genoeg te bieden. Na Dokkum is het rechtstreeks via een iets meer beschutting hebbend landschap fietsen naar Leeuwarden.
Mijn beste advies: die Elfstedentocht of route – hoe je hem ook wilt noemen – is meer dan de moeite waard en moet je echt, al is het maar één keer in je leven hebben gereden. Vervelen doet hij vrijwel nooit en je leert er echt een prachtige provincie mee ontdekken!