Bretagne is een soort van stille liefde. Bij mij persoonlijk ontstaan tijdens een lange roadtrip langs de kustlijn dit grote schiereiland dat diep de Atlantische Oceaan insteekt. Het algemene beeld van Bretagne is toch dat het bestaat uit ruige kliffen, bijzondere vuurtorens met hun kop in de wind en dorpjes waarvan de naam in drie talen is af te lezen. Welkom in Bretagne, Brittany (Klein-Britannië) en soms Breizh (Bretons). Het noorden van Bretagne, oorspronkelijk gesticht door de Engelsen, heeft weinig tot geen overeenkomsten met de zuidkant. Wie hier de kustlijn volgt wordt iedere 150 kilometer wel weer getrakteerd op een ander landschap. Vervelen doet het nooit en daardoor is het misschien wel de meest verrassende regio van Frankrijk.
Bijzonder aan Bretagne is dat iedereen die er nog nooit is geweest, je weet te melden dat het er altijd regent. Dat klinkt inderdaad behoorlijk Brits. Het is waar dat de kans dát het hier regent groter is dan in het zuiden, maar verder is het een regelrecht fabeltje. Ik denk ook niet dat de doorsnee Franse vakantieganger, die houdt van stranden en drukke boulevards, hier zijn ding gaat vinden. Daarvoor is Bretagne wel degelijk anders, maar vooral daarom een uitdaging om er toch eens op bezoek te gaan. Het zal je verrassen.
Je schrikt van de lengte van de totale kustlijn van Bretagne: die is maar liefst ruim 2.700 kilometer. Dat is zo’n beetje de helft van de complete kustlijn van Frankrijk (die is totaal 5.500 kilometer). Grotere steden vind je hier alleen in het binnenland, met plaatsen als in St. Nazaire, Dinan en Rennes. Om die te bezoeken moet je wel een keuze maken.
De vraag is ook: waar moet je in Bretagne beginnen als je hier op reis gaat? Kijk maar op de kaart, dan begrijp je de vraag wat beter. Reis je met de auto vanuit Nederland dan maakt het niet veel uit. Kies je voor een stedentrip, en wil je toch maar eens duurzaam reizen met de trein (een prima alternatief) dan zijn er andere keuzes te maken. Wie echt van verrassingen houdt, zou zijn reis voor de verandering eens in Saint-Nazaire kunnen beginnen. Niet om de schoonheid van de stad, die is namelijk nogal ‘anders’, maar om het karakter en de bijzondere sfeer die deze stad heeft. Hier worden oceaanreuzen geboren, onderzeeërs bewaard en hebben ze een brug bedacht waar je niet overheen kunt kijken.
St. Nazaire, aan de monding van de Loire, is geen stad die je snel op ansichtkaarten tegenkomt. Dat begrijp je pas als je over de misschien wel meest bijzondere boulevard van Frankrijk loopt of fietst. De kustlijn is grauw bij eb, het strand lijkt met een zonnetje wel geel, maar je vindt er geen palmbomen of terrasjes. De gemeentelijke e-bikes hier hebben dezelfde aandrijving zoals bij ons fatbikes en vliegen in een veel te hoge snelheid over de stoep, achtervolgd door e-steps en wandelende moeders die als een soort extra handicap zijn voor de e-steppers. Het lijkt allemaal in een gemoedelijke sfeer goed te gaan, maar het verrast wel.
Aan de zuidkant van de boulevard vind je Place du Commando. Hier staan tussen bruine rotsen en ronddrijvend zeewier drie monumentale sculpturen. Le Pied, le Pull-over et le Système Digestif. Beelden van een voet, een wollen trui en een menselijk spijsverteringsysteem. Het lijkt alsof deze delen van het menselijke lichaam letterlijk op het strand zijn achtergelaten. In werkelijkheid is een knipoog naar de relatie tussen mens, natuur en industrie, die goed past bij het karakter voor Saint-Nazaire en bedacht door een kunstenaar. De schoonheid van dit alles vind je hier in het onvolmaakte. En zelfs bij vloed vraag je je dan nog af, waarom dan.
Dat beeld van die onvolmaakte schoonheid is Saint Nazaire, je kunt de stad bijna omschrijven als een soort van surrealistische kunst. Niets is hier vanzelfsprekend. Aan de boulevard kun je vissen, barbecueën en slapen in fotogenieke vissershuisjes, hoog op palen die je via een wankele constructie kunt bereiken. Vanaf hier zie je op de oceaanreuzen die zorgen voor de economie van de stad. In het midden van de boulevard staat er tussen nog veel meer bruine rotsen, het Monument Americain (Le Sammy), een soldaat die op de rug van een adelaar hier aankomt als tastbare herinnering aan de eerste wereldoorlog toen Amerikanen hier landen om Frankrijk te steunen. Het blijft ruw, niet mooi maar de symboliek is eeuwig.
In het hart van de haven van Saint-Nazaire staat een gigantisch betonnen gevaarte dat moeilijk valt te negeren. Ooit was dit tijdens de Tweede Wereldoorlog een Duitse onderzeebootbasis, gebouwd om U-boten te beschermen tegen geallieerde bombardementen en getransformeerd tot een van de meest indrukwekkende maritieme musea van Frankrijk: het Escal’Atlantic.
Binnen die metersdikke muren stap je letterlijk een oceaanstomer binnen, met trappen, kajuiten en balustrades die zo uit de tijd van de Titanic lijken te komen. Het museum dompelt je onder in de wereld van de trans-Atlantische passagiersschepen, met alles erop en eraan: van authentiek servies tot bewegende loopbruggen.
De locatie was geen toeval want Saint-Nazaire leeft en ademt scheepsbouw. Grote namen (voor ons minder bekend) als de Normandie en de France zijn hier te water gelaten. Dat zo’n zwaarbeladen oorlogsbunker nu dient als decor voor de grandeur van de oceaanlijners, maakt Escal’Atlantic tot een bijna symbolische plek waar volgens onze gids staal, geschiedenis en verbeelding samenkomen. Het is een museum waar je begint op een loopplank en je eindigt in een reddingssloep die je laat landen in het water van een onderzeeër uit de tweede wereldoorlog. Daar tussendoor bots je ook nog op afbeeldingen van Kuifje (TinTin) die blijkbaar ook deze bijzonder plek heeft weten te vinden in een van de stripverhalen.
Veel rijkdom ga je in St. Nazaire niet vinden buiten wat zijstraten van de boulevard met grote huizen die net zo goed op iedere andere plek in de wereld hadden kunnen staan. Dit alles is ook Bretagne, niet zoals je het verwacht, de stad rauw, eigenzinnig en misschien in vele opzichten bizar. Je voelt er thuis op een andere manier.
Op een uurtje fietsen van Saint-Nazaire kom je een heel andere wereld terecht die alles, maar ook niets, met stad te maken heeft. De wereld van La Brière, een gigantisch moerasgebied, vergelijkbaar met de Camargue of de Weerribben-Wieden in Nederland. Het is een van de oudste regionale natuurparken van Frankrijk en bestaat vooral uit een groot aantal meren, rietlanden, veengebieden en drassige weilanden. Het is een paradijs voor meer dan 130 verschillende vogels waaronder purperreigers, kiekendieven en lepelaars. Het gebied staat staat ook bekend als de Marais de Grande Brière.
Als we hier aankomen op onze gehuurde citybikes, die boost-versie dus, stappen we aan boord van een chaland. Een traditionele platte moerasboot, en glijden we nog geruislozer dan op de fietsen door een netwerk van smalle waterwegen. In het begin van ons boottochtje vaar je nog langs wat houten huizen en strak geknipte met riet gedekte woningen, die volgens onze gids allen stuk voor stuk nog bewoond blijken te zijn. Hier leeft nog een echte gemeenschap, waar mensen op een natuurlijke wijze in harmonie met het moeras wonen. Rijkdom heeft hier een heel andere betekenis, dat is wel duidelijk.
Veel van de bewoners hier werken in hun dagelijks leven in Saint-Nazaire. Werkloosheid bestaat in dit deel van Bretagne nauwelijks en opvallend genoeg blijven veel jongeren hier gewoon in hun dorp aan het moeras wonen. De balans tussen mens en natuur is hier voelbaar, bijna tastbaar. Geen wegen, geen auto’s, het leven speelt zich af op het water of op je eigen stukje grond. Het is precies die rust, die eenvoud en verbondenheid die maken dat je hier misschien wel zou willen blijven. Of je dat gevoel ook krijgt eind november, als de bomen kaal zijn, en het weer op zijn guurst is, dat weet ik niet.
La Brière is uniek in Europa vanwege zijn grote oppervlakte natte natuur gecombineerd met levende cultuur. De bewoners leven al eeuwen in harmonie met het water, en dat zie je in alles terug.
Omdat Bretagne in plekken als Saint-Nazaire en La Brière laat zien dat schoonheid niet altijd uit een vakantiefolder hoeft te komen. Hier vind je niet de cliché-achtige-ansichten of drukke boulevards met een overdosis aan terrasjes, maar veel meer rauwe verhalen, of de stilte van een landschap dat je soms even niet begrijpt maar daarom juist niet snel zult vergeten.
Fietsten langs vissershuisjes op palen, door moeraslanden glijden in een platte boot, of ineens midden in een oceaanreus staan. Dit is reizen zoals het bedoeld is en niet alles hoeft mooi te zijn om indruk te maken. Bretagne ik ga er steeds meer van houden.